Σχολική Ένταξη
Μία πρακτική πειθαρχικής ή φροντίδας;
Επισημάνσεις για την Σχολική Ένταξη μέσα από την Ενεργή Συμμετοχή
Οι βάσεις για την επανοηματοδότηση της σχέσης Μαθητή –Σχολείου- Εκπαιδευτικού
Το εν λόγω κείμενο έρχεται να συμπληρώσει ή/και να ενισχύσει την προσωπική έρευνα του εκπαιδευτικού. Κυρίως έχει ως στόχο να θέση ερωτήματα σχετικά με την προβληματική στην παιδαγωγική αντιμετώπιση των παιδιών.
Καταρχήν, θα πρέπει να σημειώσουμε μερικές σημαντικές παρατηρήσεις, σημαντικές, για μας, που ίσως να είναι – κάποιες, ή για κάποιους – αυτονόητες:
α) με αφορμή ότι σε λίγες μέρες ξεκινάει η νέα σχολική χρονιά ας προβληματιστούμε τι είναι τελικά το Σχολείο και για ποίον; Η διαδικασία κατανόησης του ρόλου του σχολείου αποτελεί μια πρώτη συμβολή στην ενταξιακή διαδικασία και στην διαχείριση τυχών δυσκολιών ή/και προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά ή/και οι έφηβοι.
β) λαμβάνοντάς υπόψη το τι πρέπει να αποφύγουμε (όπως πρακτικές θετικού ή αρνητικού στιγματισμού), είναι σημαντικό να επεξεργαστούμε μια νέα μορφή Λόγου που θα έρθει να καλύψει τις όποιες δυσλειτουργικές διαδικασίες. Το θέμα δεν είναι τι να μην κάνει το παιδί ή τι πρέπει να κάνει αλλά πώς μπορεί να βρει νόημα σε αυτό, να νιώθει ότι καταλαβαίνουμε τις επιθυμίες του, τις δυσκολίες του και ότι έχει επιλογές και εναλλακτικές. Η “ιδιαιτερότητα” έγκειται στην διαδικασία μέσα από την οποία το Σχολείο ως Θεσμός καλείται να συμβάλει σε έναν (μεταξύ πολλών άλλων) ρόλο. Να κοινωνικοποιήσει το παιδί. Δηλ. να το οδηγήσει στο να μάθει να θυσιάζει ένα μεγάλο μέρος της απόλαυσης του προκειμένου να συνυπάρξει να τους άλλους. Στην καλύτερη περίπτωση η θυσία της απόλαυσης δεν μπορεί να αποφευχθεί αλλά ίσως ένα μέρος της υποκατασταθεί από μια άλλη απόλαυση κοινωνικά αποδεκτή και συμμετοχική.
γ) η παρέμβαση – επεξεργασία που προτείνετε δε νοείται ως διορθωτική ή θεραπευτική. Δεν έχουμε να κάνουμε να την αποκατάσταση κάποιας δυσλειτουργίας ή παθολογίας, αλλά με την από κοινού δημιουργική εξεύρεση λύσεων που το διακύβευμα είναι μία ουσιαστική αλληλοκατανόηση.
δ) κάθε παιδί είναι πρόσωπο μοναδικό. Αυτό σημαίνει ότι για την κατανόηση του χρειάζεται μια αναστοχαστική διαδικασία της δικής μας αντίληψης και πρακτικής με σκοπό την τροποποίηση του τρόπου προσέγγισης και αντιμετώπισης του κάθε παιδιού. Αυτή η τροποποίηση αφορά μια διαδικασία διαρκής επεξεργασίας, μια διερευνητική παιδαγωγική στάσης για το τι είναι κατάλληλο και τι όχι ανά περίπτωση και κατάσταση (στην πραγματικότητα το νόημα της “εξατομίκευσης”).
ε) ο εκπαιδευτικός πολλές φορές είναι – νιώθει μόνος του. Όπως και το κάθε παιδί ενίοτε. Η διαρκής συνεργασία με τους συναδέλφους, τους εκπαιδευτικούς, τα παιδιά, τους γονείς, θα αναπτύξει μια δυναμική διαλεκτική διαδικασία (πολλές φορές και συγκρουσιακή) που μέσα από την διαχείριση της θα αναπτυχτούν κοινές στάσεις ή και αδιέξοδα που απαιτούν νέους τρόπους επεξεργασίας και ενεργητικών παρεμβάσεων. Οι εμπλεκόμενες πλευρές θα πρέπει να αποφύγουν την μετάθεση του προβλήματος στο παιδί και την παθολογικοποίηση της συμπεριφοράς του. Το δύσκολό είναι η εστίαση στην αλληλοδιευκόλυνση συντονισμένων αλλά και διακριτών παρεμβάσεων. Η αυτοκριτική στάση και ο αναστοχασμός είναι κάποια σημαντικά εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αλλά δεν μπορούμε να τα επιβάλουμε.
στ) Οι μαθητές, οι νηπιαγωγοί, οι δάσκαλοι, οι καθηγητές καλούνται να αναμετρηθούν με συστήματα γραφειοκρατίας και ανταγωνισμού. Η ύπαρξη, κάποιες φορές μιας πιθανής δυσκολίας σημαίνει μια επιπλέον αναμέτρηση για το παιδί. Η οποιαδήποτε από έξω ερχόμενη περιγραφή – διάγνωση των δυσκολιών του ως επιπλέον παθολογικών προβλημάτων αποτελούν συνήθως άλλοθι στη σχέση μαθητή – εκπαιδευτικού και στην παραίτηση – αδυναμία – δυσκολία διαχείρισης του. Στο αντίποδα, ο μαθητής εσωτερικεύει το «πρόβλημά» του και φτιάχνει τους όρους διαμόρφωσής του μελλοντικού χαρακτήρα του.
Γνωρίζοντας το Σχολείο – Προετοιμασία
Θα προσπαθήσουμε να δείξουμε τι εννοούμε, μιλώντας πρακτικά, αντί ενός θεωρητικού πλαισίου. Τι είναι τελικά το σχολείο και για ποιόν; Γιατί είναι τόσο σημαντικό και σημαδεύει σχεδόν όλες μας τις παιδικές και νεανικές εμπειρίες; Γιατί εδώ και 4000 χρόνια συγχρόνου πολιτισμού δεν έχει βρεθεί ακόμα μια αποδεχτεί εκπαιδευτική διαδικασία προς ‘όφελος της ανάπτυξης της προσωπικότητας και όχι μόνο στην δημιουργία ιδιοτήτων και ειδικοτήτων; Πως τα παιδιά και οι οικογένειές τους αντιμετωπίζουν το σχολείο; Πως διαμορφώνεται στις μέρες μας η σχέση ανάμεσα σε μαθήματα, σε μαθητές, σε εκπαιδευτικούς, σε συμμαθητές;
Για τα περισσότερα παιδιά με δυσκολίες, η συσσώρευση των αρνητικών εμπειριών οδηγεί σε μια περιορισμένη αντίληψη του σχολείου. Για τους «καλούς» μαθητές που τα καταφέρνουν, το σχολείο είναι τα μαθήματα, και κατ’ επέκταση τα μαθήματα ένα καταφύγιο όταν υπάρχουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές επαφές.
Για τους μαθητές που δυσκολεύονται στα μαθήματα, και αργά ή γρήγορα χάνουν τελείως την επαφή, το σχολείο αποτελεί το μέρος εκείνο που θα βρουν τους φίλους τους και απλά ανταλλάσουν 45 λεπτά μάθημα με 10 λεπτά απόλαυσης. Οι μαθητές αυτοί συνήθως μυθοποιούνται από κάποια παιδιά που μένουν μετέωρα τόσο έναντι των μαθητών που είναι κοινωνικά αποδεχτεί και των «καλών» μαθητών. Οι αλληλεπιδράσεις / ικανότητες για τις οποίες οι Άλλοι είναι ικανοί, γίνονται οι επιθυμίες τους αλλά η έλλειψη δεξιοτήτων τους δυσκολεύει να ενταχθούν με αποτέλεσμα να προσπαθούν να συμμετέχουν με μη συνηθισμένο τρόπο και να οδηγούνται στο να επαναλαμβάνουν ανώριμα πρότυπα σχετίζεσθαι τα οποία πιθανά εξασφάλιζαν συμμετοχή σε προηγούμενες ηλικίες
- Και οι δύο τύποι μπορούν μονομερώς να ενισχύσουν ή να οδηγήσουν σε διάφορες στρεβλώσεις της πραγματικότητας. Αυτές λειτουργούν σαν τρόποι-συμπεριφορές αυτοπροστασίας του παιδιού αλλά αναπτυξιακά δε βοηθούν.
- Σε αυτές τις περιπτώσεις, το σχολείο έχει χάσει το νόημα του; ή το παιδί δεν έχει καταλάβει το νόημα του σχολείου;
Η παρέμβαση ξεκινάει με το ερώτημα τι είναι το σχολείο; Ένας τόπος μάθησης, ένας χώρος πειθαρχικής και ανταλλαγής των απολαύσεων πρός όφελος της κοινωνικοποίησης , μια μικρογραφία της κοινωνίας, μία μεγάλη οικογένεια; Ή η οικογένεια των εκπαιδευτικών που καλούνται να βοηθήσουν; να πειθαρχήσουν; να εκπαιδεύσουν; να φροντίσουν την συμμετοχή του παιδιού;
Από την άλλη το Σχολείο είναι και χρόνος με την έννοια της μετάβασης και ενσωμάτωσης στην εκάστοτε κοινωνία. Ο άνθρωπος χρειάζεται τουλάχιστον 12 χρόνια να μάθει ουσιαστικά να κάθεται ήσυχα, να ακούει, ή να κατανόηση ότι εκ των υστέρων και διαμέσου της απώλειας τίποτα δεν θα του χαριστεί αλλά θα πρέπει να το κατακτήσει. Η είσοδος στον κόσμο του σχολείου σημαίνει και την είσοδο στον κόσμο των συμβόλων του Λόγου, του Άλλου που μέχρι τώρα φάνταζε τελείως διαφορετικός από την πραγματικότητα. Ουσιαστικά ο Άλλος ήταν μια φαντασιακή φιγούρα, επενδυμένη και από αθωότητα και από φόβο.
Μπορεί ο εκπαιδευτικός να ενδυναμώσει τη σχολική συμμετοχή; τροποποιώντας τη δική του διδασκαλία; τη δική του σχολική συμμετοχή; με ποιόν / ποιούς τρόπους;
Ο εκπαιδευτικός
Αυτό που δε θα πρέπει να παραβλέψουμε είναι ότι ο εκπαιδευτικός κάνει ένα «κάλεσμα». Το κάλεσμα αυτό βιώνετε πολλές φορές ως παγίδα για το παιδί και κάποιες ως καλωσόρισμα. Όπως και να έχει είναι διαρκές.
Επίσης, μέσα από θετικές ή αρνητικές εμπειρίες μέσα στην τάξη ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αναδεικνύει συνδέσεις απλές αλλά ουσιαστικές ή περίπλοκες και προβληματικές του μαθητή με το σχολείο, τα μαθήματα, τους συμμαθητές και τον/την ίδιο/α.
Τι θέλουμε να πετύχουμε; Να ενδυναμώσουμε την τη σχολική συμμετοχή;
Θα πρέπει εδώ να ξεκαθαρίσουμε τι εννοούμε σχολική συμμετοχή και με ποιους όρους. Θα ξεκινήσω από μια παρατήρηση των βρεφικών και παιδικών παιχνιδιών ειδικά της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Αποτελούν επί το πλείστων μια χωρική εγκόλπωση πρώιμων μαθησιακών εννοιών σε όλο και μικρότερο αλλά «πρακτικό» για το βρέφος – παιδάκι τρόπο. Με απλά λόγια, δεν θα μάθει πιστεύετε να μετράει; Να γνωρίζει τα χρώματα; τα σχήματα κ.α. Ουσιαστικά να παίξει θέλει όχι να μάθει με έμμεσο τρόπο «με την ευκαιρία». Και αν παίξει τότε θα μάθει.
Οπότε τι θέλουμε να πετύχουμε με την πρώιμη σχολική συμμετοχή. Νομίζω ότι η απάντηση εδώ είναι απλή. Ένα καλωσόρισμα του παιδιού. Η διαδικασία όμως και ο τρόπος είναι πραγματικά πολύ δύσκολός.
Ειδικά αν αυτό το καλωσόρισμα θα αφορά όλα τα παιδιά.
Η παρέμβαση του εκπαιδευτικού σε αυτό το επίπεδο ξεκινά μέσα και έξω από την τάξη.